Pandemie, ekologia i klimat są zależne od siebie nawzajem. Kryzys klimatyczny i ekologiczny przyczynia się do wymuszonych wysiedleń oraz powstawania chorób zarówno wśród zwierząt, jak i ludzi. Stwarza on idealne warunki do rozmnażania się dla bakterii oraz szkodników, takich jak kleszcze czy komary. W wyniku kryzysu klimatycznego dochodzi dosłownie do rozmrażania dawnych patogenów, które znajdują się w ziemi. Wszystko to prowadzi do chorób, a niebadanie ich – do pandemii. W tym tekście wyjaśniamy niektóre z mniej oczywistych zależności między chorobami zakaźnymi a kryzysem klimatycznym i ekologicznym; do ilu pandemii tak naprawdę dochodzi; oraz jaką rolę możemy odegrać w zapobieganiu powstawaniu kolejnych, jeśli będziemy walczyć przeciwko wyniszczaniu środowiska.

1. Za pandemie odpowiedzialne są dzikie zwierzęta

Jakie podobieństwa zauważamy między COVID-19, SARS, MERS, ebolą, świńską grypą (H1N1), boreliozą, gorączką Zachodniego Nilu oraz HIV/AIDS?

Zanim przeszły na człowieka, wszystkie one rozwinęły się u dzikich zwierząt. Przodków HIV/AIDS i eboli zauważono najpierw u szympansów, a gorączki Zachodniego Nilu i świńskiej grypy – u ptaków. (Świńska grypa, znana także jako H1N1, najpierw rozwinęła się u ptaków, przeszła na świnie, a w końcu zaatakowała człowieka.) Pozostałe z chorób rozwinęły się u nietoperzy.

W przypadku COVID-19 istnieją silne dowody na to, że zakażony nietoperz (1) wszedł w bliski kontakt z innymi dzikimi zwierzętami (prawdopodobnie z przechowywanymi w klatkach, zestresowanymi łuskowcami i wiwerami). Następnie miały one styczność z człowiekiem, który później zachorował. Niewykluczone, że zjadł on zakażone zwierzę.(2)(3) Choroba rozprzestrzeniła się po świecie za pomocą samolotów i statków pasażerskich, a reszta tej historii jest nam dobrze znana.

2. Przed chorobami chroni nas dzika przyroda, którą niszczymy

W prawidłowo funkcjonujących środowiskach naturalnych choroby dzikich zwierząt w większości rozchodzą się po dzikich terenach i nie przechodzą na człowieka – różnorodność roślin i zwierząt stanowi dla człowieka barierę przed zakażeniem.(4)(5) Dzieje się tak głównie, ponieważ ogromna większość dzikich zwierząt (w tym wspomniane powyżej wiwery, łuskowce, a także ptaki i nietoperze) boją się ludzi i wolą trzymać się od nich z daleka. Ponadto bakterie i wirusy mogą do woli zarażać różne dzikie zwierzęta – nie opłaca im się więc adaptować na potrzeby ludzkich nosicieli.

Ale kiedy człowiek niszczy środowisko naturalne – wycina lasy i przeobraża je w grunty orne, na dzikich terenach buduje drogi i rurociągi, na rzekach, od których zależy życie dzikich zwierząt, stawia tamy i zmienia ich bieg – zwierzęta te giną. Ich społeczności rozpadają się, a ocalałe stworzenia stają się głodne i zestresowane. To idealna sytuacja dla rozwoju chorób. Zwierzęta chętniej wkraczają na terytoria ludzi w poszukiwaniu żywności.

Właśnie dlatego naukowcy sądzą, że zmniejszanie się dzikich terenów oraz wybuchające choroby idą ze sobą w parze.(6)(7)(8) Niszczenie środowiska naturalnego przyczynia się do powstawania chorób wśród dzikich zwierząt, które następnie przenoszą je na nas.

3. Kryzys klimatyczny pomaga rozwijać się występującym dziś chorobom

Choroby przenoszone przez zwierzęta, takie jak borelioza, malaria, gorączka Zachodniego Nilu czy denga, przemieszczają się na kolejne regiony. Powodem są coraz dłuższe i gorętsze lata, cieplejsze zimy oraz zwiększony poziom rocznych opadów. To wszystko sprawia, że kleszcze, komary i pchły – nosiciele tych chorób – zmieniają siedliska i przenoszą się do rejonów, których wcześniej nie były w stanie zajmować. (9)(10)

Celem ilustracji: po latach rekordowo wysokich temperatur w Europie dochodzi do ogromnego wzrostu zakażeń wirusem Zachodniego Nilu,(11)(9) a w Ameryce Północnej w wyniku cieplejszych zim zasięg kleszczy drastycznie wzrósł. Borelioza jest dziś tam niezwykle częsta.(12)(13)(14)

Tak samo jak choroby przenoszone przez zwierzęta, choroby biegunkowe, takie jak salmonella czy kampylobakterioza, także lubują się w wysokich temperaturach i ekstremalnych warunkach pogodowych. Dzieje się tak, ponieważ cieplejsze temperatury pozwalają na szybsze mnożenie się bakterii, a ekstremalne warunki pogodowe powodują powodzie, wycieki ścieków oraz powstawanie wód stojących. Takie warunki to idealne środowisko dla rozwoju bakterii.(15)(16)(17)

Temperatura Ziemi rośnie, a cieplejsze zimy nie zabijają już przenoszących choroby szkodników. Cieplejsze i dłuższe lata, powodzie oraz ekstremalne opady dają szkodnikom i bakteriom więcej czasu na reprodukcję, a także lepsze ku temu warunki. Wszystko to przyczynia się do rozprzestrzeniania się chorób.

4. Zanieczyszczenie powietrza osłabia nasze możliwości chronienia się przed chorobami

Wielu z nas wie, że zanieczyszczenia powietrza pogarszają astmę i choroby serca(18)(19), ale wiedzieliście też, że mają również związek z poziomem śmiertelności na skutek chorób zakaźnych?

Wśród osób chorych na COVID-19 nawet przy niewielkim narażeniu na zanieczyszczenie powietrza zaobserwowano wzrost śmiertelności o 8%. Dzieje się tak bez względu na wiek, zdrowie ogólne, sytuację społeczną, dostęp do opieki medycznej oraz gęstość zaludnienia w miejscu zamieszkania pacjenta czy pacjentki. Jeśli osoba zamieszkiwała kiedyś tereny zanieczyszczone, ale dziś tak nie jest, nie miało to znaczenia na wynik. Według badań zanieczyszczenie powietrza odgrywa również ważną rolę w poziomie śmiertelności osób chorujących na SARS(20) i zapalenie płuc.(21).

Nawet jeśli styczność z zanieczyszczeniami powietrza mieliśmy tylko jako dzieci, przez całe życie będziemy bardziej podatni na wiele chorób. A tacy ludzie roznoszą również choroby częściej. Zanieczyszczenie powietrza już przyczyniło się do śmiertelności w przypadku zachorowania na COVID-19, a kolejna pandemia może być jeszcze gorsza.

5. Choroby będą „rozmrażać się” wraz z topniejącymi terenami

Podczas fali upałów w sierpniu 2016 roku wąglik odmroził się z ziemi, o której myśleliśmy, że zawsze będzie zamrożona – znanej jako wieczna zmarzlina. W rezultacie zaraziło się 20 osób oraz zginął 12-letni chłopiec i ponad 2 300 reniferów, które zamieszkiwały pobliski teren. Był to pierwszy wybuch choroby w regionie od 75 lat.(22)

Sytuacja miała miejsce w oddalonym regionie Syberii.(22) Gdyby działo się to w mieście (albo nawet w arktycznej wiosce), skala tragedii mogłaby być dużo większa.

Kryzys klimatyczny powoduje rozmrażanie się wiecznej zmarzliny. I to szybko.(23) Wiele osób uważa, że uwięzione w zamrożonej ziemi patogeny – odpowiedzialne za choroby takie jak poliomyelitis, wąglika, ospę prawdziwą czy grypę hiszpankę – zostaną w końcu uwolnione.(24)

Ludzka prehistoria była długim okresem. Nie dysponujemy zapisami na temat chorób, które nękały naszych pradawnych przodków, strategiami walki z nimi, szczepionkami, a nawet ich nazwami. Nie mamy żadnych dowodów na to, że te dawne choroby byłyby mniej zaraźliwe czy śmiertelne niż te, z którymi borykamy się dziś.

6. Z pandemiami można walczyć

Walka z kryzysem klimatycznym i ekologicznym oznacza również walkę z wyniszczaniem środowiska. Oznacza walkę z ekstremalnymi warunkami pogodowymi, walkę z zanieczyszczeniami. Oznacza nie wypuszczanie na powierzchnię tego, co siedzi pod ziemią – zarówno zamrożonych patogenów, jak i paliw kopalnych, których palenie uwolniłoby te pierwsze.

Za późno już na zatrzymanie pandemii COVID-19, ale walka z kryzysem klimatycznym może przyczynić się do zapobiegnięcia przyszłym pandemiom.

Extinction Rebellion nazywa tę walkę rebelią. Dołącz do nas, jeśli chcesz mówić prawdę o pandemiach, zanieczyszczeniach, klimacie, zniszczeniu środowiska oraz o tym, jak i dlaczego obecny system przyczyni się do powstawania kolejnych pandemii.

Zrób coś małego: Kiedy następnym razem będziesz rozmawiać z kimś o pandemiach, porusz także temat środowiska. Te dwa zjawiska są sobie bliższe, niż może wydawać się ludziom.

Autorem tekstu jest Albert Carter oraz grupa robocza Extinction Rebellion Comic Science. Ilustracje autorstwa Comic Science.

Działaj z nami!

Bibliografia

1. Andersen, K. G., Rambaut, A., Lipkin, W. I., Holmes, E. C., i Garry, R. F. (2020). The proximal origin of SARS-CoV-2. Nature Medicine, 26(4), 450–452. https://doi.org/10.1038/s41591-020-0820-9

2. Berger, K. (2020, March 12). The Man Who Saw the Pandemic Coming - Issue 83: Intelligence. Dostęp: 08.07.2020, https://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming

3. Zhang, T., Wu, Q. i Zhang, Z. (2020). Probable Pangolin Origin of SARS-CoV-2 Associated with the COVID-19 Outbreak. Current Biology, 30(7), 1346–1351.e2. https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.03.022

4. Ostfeld, R. S. i Keesing, F. (2012). Effects of Host Diversity on Infectious Disease. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics, 43(1), 157–182. https://doi.org/10.1146/annurev-ecolsys-102710-145022

5. Swaddle, J. P. i Calos, S. E. (2008). Increased Avian Diversity Is Associated with Lower Incidence of Human West Nile Infection: Observation of the Dilution Effect. PLoS ONE, 3(6), e2488. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0002488

6. Morand, S., Jittapalapong, S., Suputtamongkol, Y., Abdullah, M. T. i Huan, T. B. (2014). Infectious Diseases and Their Outbreaks in Asia-Pacific: Biodiversity and Its Regulation Loss Matter. PLoS ONE, 9(2), e90032. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0090032

7. Jones, K., Patel, N., Levy, M. i in. Global trends in emerging infectious diseases. Nature 451, 990–993 (2008). https://doi.org/10.1038/nature06536

8. Keesing, F., Belden, L. K., Daszak, P., Dobson, A., Harvell, C. D., Holt, R. D., Hudson, P., Jolles, A., Jones, K. E., Mitchell, C. E., Myers, S. S., Bogich, T. i Ostfeld, R. S. (2010). Impacts of biodiversity on the emergence and transmission of infectious diseases. Nature, 468(7324), 647–652. https://doi.org/10.1038/nature09575

9. Semenza, J. C. i Suk, J. E. (2017). Vector-borne diseases and climate change: a European perspective. FEMS Microbiology Letters, 365(2). https://doi.org/10.1093/femsle/fnx244

10. Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Climate Change and Public Health - Disease Vectors | CDC. Climate Effects on Health: Diseases Carried by Vectors. Dostęp: 27.05.2020,https://www.cdc.gov/climateandhealth/effects/vectors.htm

11. Burki, T. (2018). Increase of West Nile virus cases in Europe for 2018. The Lancet, 392(10152), 1000. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(18)32286-4

12. Sonenshine, D. (2018). Range Expansion of Tick Disease Vectors in North America: Implications for Spread of Tick-Borne Disease. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(3), 478. https://doi.org/10.3390/ijerph15030478

13. Eisen, R. J., Eisen, L., Ogden, N. H. i Beard, C. B. (2015). Linkages of Weather and Climate WithIxodes scapularisandIxodes pacificus(Acari: Ixodidae), Enzootic Transmission ofBorrelia burgdorferi, and Lyme Disease in North America. Journal of Medical Entomology, 53(2), 250–261. https://doi.org/10.1093/jme/tjv199

14. Hahn, M. B., Jarnevich, C. S., Monaghan, A. J. i Eisen, R. J. (2016). Modeling the Geographic Distribution ofIxodes scapularisandIxodes pacificus(Acari: Ixodidae) in the Contiguous United States. Journal of Medical Entomology, 53(5), 1176–1191. https://doi.org/10.1093/jme/tjw076

15. Yun, J., Greiner, M., Höller, C. i in. Association between the ambient temperature and the occurrence of human Salmonella and Campylobacter infections. Sci Rep 6, 28442 (2016). https://doi.org/10.1038/srep28442

16. Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Climate Change and Public Health - Disease Vectors | CDC. Climate Effects on Health: Food and Waterborne Diarrheal Disease. Dostęp: 27.05.2020, https://www.cdc.gov/climateandhealth/effects/food_waterborne.htm

17. Levy, K., Woster, A. P., Goldstein, R. S. i Carlton, E. J. (2016). Untangling the Impacts of Climate Change on Waterborne Diseases: a Systematic Review of Relationships between Diarrheal Diseases and Temperature, Rainfall, Flooding, and Drought. Environmental Science & Technology, 50(10), 4905–4922. https://doi.org/10.1021/acs.est.5b06186

18. Cohen, A., Ross Anderson, H., Ostro, B., Pandey, K., Krzyżanowski, M., Künzli, N., Gutschmidt, K., Pope, A., Romieu, I., Samet, J. i Smith, K., 2005. The Global Burden of Disease Due to Outdoor Air Pollution. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A, 68(13-14), s.1301-1307.https://doi.org/10.1080/15287390590936166

19. Cohen, A. J., Brauer, M., Burnett, R., Anderson, H. R., Frostad, J., Estep, K., … Forouzanfar, M. H. (2017). Estimates and 25-year trends of the global burden of disease attributable to ambient air pollution: an analysis of data from the Global Burden of Diseases Study 2015. The Lancet, 389(10082), 1907–1918. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(17)30505-6

20. Cui, Y., Zhang, Z.-F., Froines, J., Zhao, J., Wang, H., Yu, S.-Z. i Detels, R. (2003). Air pollution and case fatality of SARS in the People’s Republic of China: an ecologic study. Environmental Health, 2(1). https://doi.org/10.1186/1476-069x-2-15

21. Neupane, B., Jerrett, M., Burnett, R., Marrie, T., Arain, A. i Loeb, M., 2010. Long-Term Exposure to Ambient Air Pollution and Risk of Hospitalization with Community-acquired Pneumonia in Older Adults. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 181(1), s.47-53, https://doi.org/10.1164/rccm.200901-0160OC

22. (2016, August 2) Russia anthrax outbreak affects dozens in north Siberia, BBC News, Dostęp: 08.07.2020, https://www.bbc.com/news/world-europe-36951542

23. Farquharson, L. M., Romanovsky, V. E., Cable, W. L., Walker, D. A., Kokelj, S. V. i Nicolsky, D. (2019). Climate Change Drives Widespread and Rapid Thermokarst Development in Very Cold Permafrost in the Canadian High Arctic. Geophysical Research Letters, 46(12), 6681–6689. https://doi.org/10.1029/2019gl082187

24. Goudarzi, S. (2016). What Lies Beneath. Scientific American, 315(5), 11–12. https://doi.org/10.1038/scientificamerican1116-11